Polskie Szkoły Handlowe - Szkoły Ekonomiczno-Handlowe im. Macierzy Szkolnej w Gdańsku (Technikum nr 11)

"Dziewczęta i chłopcy w czapkach koloru liliowego, z biało-czerwoną wypustką cieszyli się sympatią społeczeństwa polskiego, natomiast szykanowani byli przez szowinistów niemieckich. Podobnie zresztą jak liliowe czapki handlówki działały na niemieckich faszystów mundurki harcerskie." 

Mirosława Walicka

Macierz Szkolna w Gdańsku przywiązywała dużą wagę do rozwoju polskiego szkolnictwa średniego w Wolnym Mieście Gdańsku. 13 września 1926 r. Macierz Szkolna w Gdańsku otworzyła Polską Szkołę Handlową w budynku dawnego pruskiego kasyn oficerskiego 128 pułku piechoty. Lokal wykupił zamożny przemysłowiec z Łodzi, Edward Heiman-Jarecki, i podarował go Macierzy Szkolnej w Gdańsku z wyraźnym warunkiem "użytkowania tej nieruchomości wyłącznie na cele polskiego szkolnictwa handlowego". Dyrektorem szkoły został Marian Seredyński.

Oferta kształcenia w Polskich Szkołach Handlowych

Trzyletnia Polska Szkoła Handlowa

Aby podjąć naukę w trzyletniej szkole handlowej, należało ukończyć siedem klas szkoły powszechnej lub 4 klasy gimnazjalne.

Początkowo okres nauki w szkole miał trwać 2 lata, jednak z powodu słabej znajomości języka polskiego i niemieckiego u kandydatów dyrektor Marian Seredyński zdecydował się na wprowadzenie 3-letniego cyklu kształcenia.

Absolwenci Polskiej Szkoły Handlowej posiadali kwalifikacje pracowników pomocniczych z wykształceniem kupieckim dla polskich przedsiębiorstw handlowych działających na terenie Wolnego Miasta Gdańska.

• Świadectwo Antoniego Kirszlinga, ucznia kl. I B PSH w roku szkolnym 1937/1938
• Świadectwo Zofii Strugalanki, uczennicy kl. II A PSH w roku szkolnym 1938/1939

Dwuletnia Wyższa Szkoła Handlowa

W 1929 r., gdy szkołę ukończyli pierwsi absolwenci z inicjatywy dyrektora Mariana Seredyńskiego otwarto dwuletnią Wyższą Szkołę Handlową. Przyjmowani byli absolwenci PSH oraz uczniowie po sześciu klasach gimnazjalnych.

Absolwenci Wyższej Szkoły Handlowej uzyskali kwalifikacje samodzielnych pracowników handlowych. Znajdowali zatrudnienie m.in. w bankach, firmach handlowych, przedsiębiorstwach spedycyjnych i ubezpieczeniowych, fabrykach.

• Świadectwo Romana Bellwona, absolwenta WSH w roku szkolnym 1937/1938 (str. 1, str. 2, str. 3)
• Legitymacja szkolna Łucji Wróblównej, uczennicy WSH w roku szkolnym 1932/1933

Rozbudowa budynku szkolnego

Chętnych do podjęcia nauki w Polskich Szkołach Handlowych przybywało z roku na rok. Warunki lokalowe szkoły były trudne, konieczna była nauka na dwie zmiany. Niezbędne była więc powiększenie budynku szkolnego.

Macierz Szkolna w Gdańsku powołała Komitet Rozbudowy Szkoły. Edward Heiman-Jarecki po raz kolejny wspomógł Macierz Szkolną, finansując część kosztów budowy. Generalną rozbudowę budynku szkolnego według projektu łodzianina inż. Józefa Łęczyckiego rozpoczęto w 1930 r. Wykonania budowy podjęło się polskie przedsiębiorstwo budowlane Nikodema Kalinowskiego. W nowym gmachu powstało 11 sal lekcyjnych, gabinety do zajęć specjalistycznych, aula, sala gimnastyczna, jadalnia. Dzięki staraniom dyrektora Mariana Seredyńskiego szkoła została wyposażona w niezbędny sprzęt i pomoce dydaktyczne.

Organizacja roku szkolnego

Organizacja roku szkolnego w Wolnym Mieście Gdańsku odbiegała zasadniczo od przepisów obowiązujących w Polsce, natomiast była podobna do do rozkładu obowiązującego w szkolnictwie niemieckim. Rok szkolny rozpoczynał się teoretycznie 1 kwietnia i kończył 31 marca następnego roku. Był podzielony na cztery nierówne kwartały, dostosowane do świąt kościelnych.

I kwartał: tydzień po świętach Wielkiejnocy - ostatnia sobota czerwca
ferie letnie: lipiec
II kwartał:  poniedziałek po pierwszej niedzieli sierpnia - ostatnia sobota września
ferie jesienne: 2 tygodnie października
III kwartał:  połowa października - 22 grudnia
ferie zimowe: 23 grudnia - 6 stycznia
IV kwartał: 7 stycznia - tydzień przed świętami Wielkiejnocy
ferie wiosenne: święta Wielkiejnocy

Dostosowanie to było celowe, ponieważ umożliwiało uczniom narodowości polskiej, kształcącym się w szkołach niemieckich, kontynuowanie nauki w polskiej szkole. "Toczyła się walka o każdą duszę polską."

Edukacja

Podczas lekcji uczniowie zdobywali wiedzę i umiejętności, niezbędne do podjęcia pracy po ukończeniu szkoły. ( zdj. w plikach Podczas lekcji  z tyłu: profesor Alf Liczmański

wśród uczennic: Pehukówna, Strugalanka, Torlińska, G. Zielińska, E. Toszanka, E. Daumówna, M. Rompczykówna, K. Tysarczyk, J. Lewalska, M. Fuhrmannówna, H. Ullerówna, H. Mielewska, K. Cherchowska, H. Schmidtówna, W. Styrbicka, H. Cielepianka, H. Brillowska

Uczniowie i nauczyciele angażowali się w zajęcia pozalekcyjne. Działały następujące organizacje uczniowskie:

• Szkolne Koło Teatralne, nad którym opiekę sprawowała prof.Eugenia Adamczykowa, uczniowie-aktorzy swoimi przedstawieniami uświetniali uroczystości szkolne, występowali również na salach Stoczni, Dyrekcji Kolejowej, w Domu Polskim przy ul. Wałowej; ogromny sukces odniosło przedstawienie pt. "Panienka z okienka" Deotymy w reżyserii prof. Eugenii Adamczykowej

• ( zdj. w pliakach -Ostatnia scena z przedstawienia "Panienka z okienka" -wśród aktorów: Stiewe, Meyer, Plichta, Trieba, Rylski, Ożarowski, Groszewski, Augustyniak)
  

• Koło Przyjaciół Harcerstwa, którym zajmował się  prof. Feliks Kalewski

• Szkolna Kasa Oszczędności, której koordynatorem był prof. Feliks Koralewski ( zdj.w plikach - Szkolna Kasa Oszczędności)

• Bratnia Pomoc, działająca również pod kierunkiem prof. Feliksa Kalewskiego; jednym z zadań Bratniaka było prowadzenie szkolnego sklepiku( zdj. w plikach -Wydawanie herbaty w bufecie szkolnym)
  

• Związek Absolwentów Polskich Szkół Handlowych, utworzony z inicjatywy dyrektora Mariana Seredyńskiego

Organizowano także:

• wycieczki do Polski: Krakowa, Zakopanego, Poznania, Częstochowy( zdj.w plikach - Wycieczka do Krakowa, wśród uczniów:prof.Maria Ostrowska, prof.Feliks Koralewski, prof. dr Zdzisław Kaszuba).

• spacery ulicami Gdańska, podczas których prof. dr Marian Pelczar miłośnik polskich zabytków, oprowadzał uczniów zainteresowanych historią miasta

• szkolne zabawy taneczne, odbywające się co kwartał z inicjatywy prof.Marii Pikarskiej oraz prof.Eugenii Adamczykowej

Sport

Uczniowie Polskich Szkół Handlowych byli aktywnymi sportowcami. Chętnie uczestniczyli w zajęciach wychowania fizycznego, prowadzonych przez olimpijczyka prof.Aleksa Malanowskiego prof.Alfonsa Żurka oraz prof.Marię Ostrowską. Brali udział również w pozaszkolnych rozgrywkach sportowych. 11 września 1938 r. podczas Dnia Wychowania Fizycznego Młodzieży w Gdańsku, zorganizowanego przez Klub Sportowy "Gedania" uczniowie PSH rywalizowali z młodzieżą innych polskich szkół średnich i sportowcami zrzeszonymi w organizacjach. Reprezentanci Polskich Szkół Handlowych zajęli wysokie - 2. miejsce w ogólnej klasyfikacji (startowało 13 reprezentacji), co potwierdziło wysoki poziom usportowienia młodzieży PSH.

Harcerstwo

Ogromną rolę w życiu Uczniów i Nauczycieli PSH odgrywało polskie harcerstwo. Młodzież uczestniczyła w zbiórkach, obozach i zlotach harcerskich. Nauczyciele, określani jako "wielcy przyjaciele harcerzy", byli opiekunami drużyn, komendantami Hufców, Chorągwi, przewodniczącymi Kół Przyjaciół Harcerstwa, redaktorami pisma "Zewie", propagującego idee harcerskie. Dla polskiego harcerstwa w Wolnym Mieście Gdańsku szczególnie zasłużyli się:

• prof. Maria Ostrowska - pierwsza komendantka Gdańskiej Chorągwi Harcerek
• prof.Alf Liczmański - pierwszy komendant Gdańskiej Chorągwi Harcerzy
• prof.Eugenia Adamczykowa
• ks.Leon Bemke
• prof.Feliks Kalewski
• prof.dr Marian Pelczar
• dyr Marian Seredyński
• prof. Alfons Żurek

Zdj. w plikach -Męska Drużyna Harcerska Polskich Szkół Handlowych przed gmachem DOKP w Gdańsku, wśród harcerzy: prof. Alf Liczmański, prof.Alfons Żurek z rozpoznanych: Tadeusz Szymański, Hugon Gołębiewski, J. Kukliński, R. Harbasz, Spratek, Meller, H. Liedtke, F. Sierocki, B. Mach, J. Liedtke, Z. Słupski, F. Szafarkiewicz, Z. Hennig, Z. Padan, H. Szafarkiewicz

Organizacje polonijne

Poza murami szkolnymi Uczniowie oraz Nauczyciele uczestniczyli w życiu społecznym Polonii gdańskiej. Nauczyciele Polskich Szkół Handlowych jako aktywni działacze polonijni byli członkami organizacji:

• organizacje kulturalne
  • Macierz Szkolna w Gdańsku: dyr Marian Seredyński- aktywny działacz, zastępca przewodniczącego komisji administracyjno-finansowej, członek komisji szkolno-oświatowej; prof. dr Michał Szuca - aktywny działacz; 
  • ks.Leon Bemke - kierownik Bursy dla młodzieży polskich szkół średnich
  • Polska Rada Kultury: członkowie - dyr Marian Seredyński, prof. dr Jan Madey oraz prof. dr Władysław pniewski
  • Towarzystwo Przyjaciół Nauki i Sztuki: aktywny działacz- prof. dr Marian Pelczar
  • Polskie Towarzystwo Muzyczne: pierwszą skrzypaczką orkiestry symfonicznej była prof. Stefania Łukowicz-Mokwa
  • Towarzystwo Czytelni Ludowych: w jednej z bibliotek Towarzystwa pracowała prof. Maria Pikarska
• organizacje społeczno-polityczne
  • Związek Polaków:dyr Marian Seredyński - przewodniczący Głównej Rady Wychowania Obywatelskiego
  • Gmina Polska Związek Polaków: prof. dr Szczepan Pilecki- wicemarszałek Rady Delegatów GPZP; prof. dr Jan Madey- członek Zarządu Głownego GPZP, prof. Maria Pikarska, prof. dr Michał Szuca- aktywni członkowie
• organizacje wojskowe
  • Związek Oficerów Rezerwy Polaków: przewodniczący Związku- prof. dr Szczepan Pilecki
  • Związek Strzelecki: prof. dr Szczepan Pilecki- organizator szkoleń wojskowych
  • Tajna Organizacja Wojskowa: prof. dr Szczepan Pilecki- aktywny działacz 
• Spółdzielnia Kredytowa: członkowie Rady Nadzorczej Zarządu Spółdzielni Kredytowej - dyr Marian Seredyński oraz prof. dr Michał Szuca

Niektórzy Nauczyciele byli redaktorami polskich czasopism i gazet wydawanych na terenie Wolnego Miasta Gdańska: "Rocznik Gdański", "Gazeta Gdańska", "Gryf", "Prąd". 

Poświęcili swoje życie

Patriotyczna działalność, pielęgnowanie polskości i piękna postawa Uczniów oraz Nauczycieli Polskich Szkół Handlowych, szykanowanych przez szowinistów niemieckich była bardzo ryzykowna. Uczennica Anna Hellak wspomina: "Z polską liliową czapką na głowie niełatwo było przejść drogę do szkoły."  Mimo trudności, jakim musieli sprostać Polacy mieszkający w Wolnym Mieście Gdańsku, zawsze pamiętali, że są Polakami i potwierdzali to swoją postawą. Ta bogata i piękna historia została brutalnie przerwana przez wybuch II wojny światowej. Wielu Uczniów i Nauczycieli zginęło podczas egzekucji w hitlerowskim obozie koncentracyjnym Stutthof, podczas masowych mordów w Lesie Piaśnickim. Niektórym, uwięzionym w obozach Stutthof i Auschwitz udało się doczekać wyzwolenia. Inni zostali śmiertelnie skatowani, część z nich zginęła w niewyjaśnionych okolicznościach- zdj. w plikach.

Jako spadkobiercy przedwojennej tradycji Polskich Szkół Handlowych Macierzy Szkolnej w Gdańsku mamy obowiązek i chcemy pamiętać o Uczniach i Nauczycielach, którzy poświęcili swoje życie w walce o polskość Gdańska. Nasza działalność pod hasłem: "Śladami Nauczycieli Polskich Szkół Handlowych..."  ma na celu upamiętnienie wszystkich, którzy w tamtych latach podporządkowali swoje życie jednej, najważniejszej dla nich sprawie... Odwiedzamy miejsca, w których zginęły i w których spoczywają Osoby związane z Polskimi Szkołami Handlowymi. Podczas szkolnych uroczystości nie zapominamy o Nich.